2025 жылдан бастап Қазақстанда жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды интернат ұйымдарына жолдау тәртібі өзгерді. Енді бала анықталған сәттен бастап қорғаншылық және қамқоршылық органдары оларды алдымен үш тәулікке дейін толық тексеруден өткізу үшін медициналық ұйымдарға уақытша орналастыруға міндетті.
«Бұл қадам баланың денсаулығын дер кезінде тексеруге, қажет болса медициналық көмек көрсетуге және заң аясында әрі қарайғы қолдауды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Ең бастысы – әрбір бала алғашқы күннен-ақ мемлекеттің қамқорлығы мен қолдауын сезінеді», – деп атап өтті ҚР Оқу-ағарту министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің төрағасы Насымжан Оспанова.
Депутаттардың бастамасы ҚР Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру және медициналық қызмет көрсету туралы заң аясында Бала құқықтары жөніндегі уәкілдің қолдауымен қабылданды.
Еске сала кетейік, бүгінде республикада жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған 111 ұйым бар. Онда 3,6 мыңнан астам бала тәрбиеленуде. Сондай-ақ, 17 мыңнан астам жетім бала отбасылардың қамқорлығында өсіп жатыр.
Жаңа тәртіп аясында алғашқы 72 сағатта педиатр, психолог және әлеуметтік қызметкерден тұратын мультидисциплинарлық команда баланың денсаулығын, психоэмоциялық жай-күйін, қауіпсіздік факторларын және білім алу қажеттіліктерін бағалайды. Тексеру нәтижесі бойынша жеке іс-жоспар жасалады: онда уақытша күтім мекемесін айқындау, оқуын жалғастыру тетігі, психологиялық қолдау және туыстарымен байланыс орнату жолдары көрсетіледі.
Қорғаншылық органы қысқа мерзімде бала үшін ең қолайлы ортаға шешім қабылдайды: алдымен жақын туыстарының қамқорлығына беру мүмкіндігі қаралады, содан кейін патронаттық/қабылдаушы отбасыларға орналастыру, тек соңғы шара ретінде интернат ұйымына жіберу қарастырылады. Бұл иерархия баланың отбасылық ортада өсіп-жетілу құқығын басымдыққа қояды.
Отбасылық орналастыруды таңдаған жағдайда кандидаттарға жедел дайындық курстары, құқықтық кеңес және әлеуметтік төлемдерге құжат рәсімдеу бойынша қолдау көрсетіледі. Бала пікірін ескеру, бауырларды ажыратпау қағидалары міндетті талап ретінде бекітіледі. Дербес деректерді қорғау және құпиялылық нормалары ерекше бақылауда болады.
Мектеппен үздіксіздік сақталуы үшін білім беру ұйымдары баланың жаңа мекенжайына сәйкес жедел түрде қабылдау рәсімін жүргізіп, бейімделу жоспарын ұсынады: қосымша сабақтар, психологиялық сүйемелдеу, сынып жетекшісінің менторлығы. Денсаулық сақтау саласы алғашқы айда жоспарлы тексерулер кестесін бекітеді.
Мониторинг те күшейеді: алғашқы 3 айда кемінде екі рет үйге бару, артынша тоқсан сайын жағдайды бағалау енгізіледі. ҮЕҰ және волонтерлік ұйымдар менторлық, қосымша білім беру, бос уақытты пайдалы өткізу жобалары арқылы тартылатын болады. Өңірлерде біріңғай цифрлық реестр іске қосылып, баланың маршруты «анықтау–бағалау–орналастыру–сүйемелдеу» кезеңдері бойынша қадағаланады.
Жалпы алғанда, бұл өзгерістердің мақсаты – баланың қауіпсіздігі мен әл-ауқатын бірінші орынға қою, институттандыруды барынша азайтып, отбасыға негізделген баламаларды кеңейту. Қоғамның әр буыны – мемлекеттік органдар, мектеп, медицина, бизнес және азаматтық сектор – біріге әрекет еткенде ғана бала өміріндегі ең күрделі кезеңдер жұмсарып, оның әлеуетін ашуға мүмкіндік туады.
