Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университеті ақылды қала аясында зерттеу жүргізген. Шетелдік тәжірибеге сүйене отырып жасалған зерттеуге Түркістан қаласы таңдалған.
БҰҰ-ның мәліметтері бойынша әлем халқының 54% -ы қалаларда тұрады. 1950 жылы бұл тек 30% -ды құрады, ал 2050 жылға қарай әлем халқының 66% -ы қалалық болады деп күтілуде. Халық санының өсуі, урбанизация және экологиялық проблемалар қалалық инфрақұрылымды қалалардың жаңа буынын — «ақылды қалаларды» құруға итермелейді. Қазақстанда бұл тұжырымдаманы білудің төмен деңгейі таңдалған тақырыптың өзектілігін анықтайды. Ақылды қала бастамаларын тұрақты дамуға әсеріне талдау жасау үшін біз шетелдік тәжірбиелерге, зертеулерге сүйене отырып Түркістан қаласындағы мемлекеттік қызметкерлерден, цифландыру бөлімінен сонымен қатар, Түркістан қаласының тұрғындарын таңдадық. Бұл таңдауымыздың негізгі мақсаты ақылды қала бастамаларының тұрақты дамуға, тұрғындардың тұрақты өмір сүру деңгейіне әсерін бағалау. Осы мақсатқа жету үшін ақылды қала құрудың ғылыми- теориялық негізін зерттеу, ақылды қаланы құрудағы негізгі бағыттарды анықтау, Түркістан қаласында ақылды қала құру және жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу міндеттері алға қойылды. Ақылды қалаларды құру мақсаты – қызметтердің тиімділігін арттыру және тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін технологияларды пайдалану арқылы өмір сапасын жақсарту, сонымен қатар ақылды қалалар жаңа «экологиялық таза» жұмыс орындарын әкеледі. Технология қала шенеуніктерінің қауымдастықпен және қала инфрақұрылымымен өзара әрекеттесу жолын басқарады. Нақты уақыттағы басқару жүйелері мен сенсорларды пайдалану арқылы деректер азаматтар мен сенсорлардан жиналады, содан кейін нақты уақыт режимінде өңделеді. Жиналған ақпарат пен білім жүйені оңтайландыруға әкелетін тиімсіздікпен күресудің кілті болып табылады. Ақылды қала қалада не болып жатқанын, қаланың қалай дамып жатқанын және өмір сүру сапасын жақсартуға мүмкіндік беретін технологиялық шешімдерді ұсынады.
Экономикалық даму экономикалық өсуге және «ЖІӨ-нің ұлғаюына» әкеледі. Экономикалық дамудың мақсаты – жұмыссыздықты азайту, кедейлікті төмендету және өмір сүру сапасын жақсартуға әкелетін кірісті арттыру. Қалалар мен елді мекендердегі халық саны артқан сайын тұрақты экономикалық даму мен негізгі қоғамдық қызметтерге қойылатын қиындықтар да артады. Мысалы, Алматы қаласы экономикалық дамудың көптеген проблемаларына тап болады. Қаланың экономикалық дамуы туралы жыл сайынғы есепте Алматының экономикалық даму саласындағы проблемалары арасында дүниежүзіндегі 25 ластанған қаланың тізіміне еніп отыр және де ең лас қала аталуының басты өзекті көзі – автокөліктер делінген. Қалалар урбанизацияны жалғастыра отырып, қала билігі экономикалық дамуды ынталандыруға, Денсаулық сақтау, тұрғын үй, жұмыс орындарын құру, білім беру және басқа да әлеуметтік қызметтерге қол жетімділікті арттыруға міндетті, алайда, тиісті жоспарлаусыз және тез урбанизацияға байланысты қала билігі тиісті жоспарлауға жеткілікті уақыт бөлмейді. Қалалар мен аудандар жұмыссыздық, экономикалық дамудың төмендеуі, кедейлік, ескірген Инфрақұрылым, кептелістер, қылмыстың жоғары деңгейі, таза судың жетіспеушілігі, экологиялық қауіптер және баяу бюрократиялық қалалық іскерлік операцияларды өңдеу жүйелері сияқты көптеген проблемаларға тап болады, сонымен қатар, қалалар кибертерроризм сияқты үлкен киберқауіпсіздік проблемаларына тап болады, бұл қала инфрақұрылымы мен тұрғындардың қауіпсіздігіне терең әсер етуі мүмкін. Қалалардағы өмір сүру жағдайларын жақсартатын және ресурстарды тұтынуды едәуір азайта отырып, экономикалық дамуға ықпал ететін зияткерлік шешімдерді әзірлеу өте маңызды.
А.Боколо мен С.Петерсен пікірінше ақылды қала дегеніміз халықтың көптігінен мәселелерді уақытты тиімді пайдалану мақсатында технологияларды пайдалана отырып халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға және де халықаралық деңгейде қалалық саясаттың бір бағыты. Антони мен Мажид пікірінше ақылды қала түсінігі жерді тиімді пайдалану, қоршаған ортаның ластанбауы, энергетикалық үнемдеу, көлік кептелісі мәселелерін шешуге бағытталған. Бірқатар шетелдік авторлар: Лиу, Нафцигер, МакКоннелл және т.б. экономикалық даму Үкіметтің міндеттемесін, ынталандыруды, көзқарасты және көшбасшылықты қажеттілігін қарастырған. Экономикалық даму экономикалық өсуді білдірсе, экономикалық өсу «ЖІӨ-нің өсуін» білдіреді. Ақылды Экономикалық даму, екінші жағынан, тиімділікті арттыру және шығындарды азайту үшін технологияны қолданады, бұл үкіметтің міндеттемесін, ынталандыруды, көзқарасты және көшбасшылықты қажет етеді. Мысалы, қоғамдық Wi-Fi іскери операцияларды қолдау арқылы бизнес пен азаматтарды қосу құралы ретінде пайдаланылуы мүмкін, сонымен қатар, жеке инвестициялар мен кәсіпорындар мықты экономиканы қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Мақсаты экономикалық даму-жұмыссыздықты азайту, жұмыс орындарын құру, кедейлікті азайту, қылмыс деңгейін төмендету және кірісті көбейту, бұл күшті экономикаға, өмір сүру сапасын жақсартуға және өркендеуге әкелуі мүмкін екенін атап көрсеткен.
Экономика «ақылды қала» бастамаларын анықтайтын негізгі фактор болып табылады, ақпараттық технологиялар «Ақылды қала» туралы ақпаратты ашудың негізі болып табылады. Ақпараттық технологиялар қалалардың экономикалық мәселелерін шешуде «қуатты катализаторға» айналды және олар «кез-келген экономиканың әр саласының негізіне» айналды . Дүниежүзілік экономикалық форумның 2015 жылғы жаһандық ақпараттық технологиялар туралы есебіне сәйкес, бірнеше зерттеулер ақпараттық технологиялардың ЖІӨ-ге айтарлықтай және оң әсерін көрсетті. Мақалада зерттеу ақылды қала бастамаларының тұрақты экономикалық дамуына әсерін статистикалық, сауалнамалық және сұхбаттасу әдістерді қолдану арқылы жүргізілді. Бұл зерттеудің зерттеу әдістемесі аралас әдісті әрекет тәсіліне негізделген. Аралас әдісті зерттеу сандық және сапалық зерттеулердің әлсіз жақтарын теңестіретін ілгерілеуді қамтамасыз етеді. Бұл іс-әрекетті зерттеудің дизайны сипаттамалық, қатысу және бірлескен зерттеулерге негізделген. Деректерді жинау үшін осы зерттеуге арналған зерттеу дизайны Қазақстан Республикасының 3 ірі смарт қалалардың жобалары мен есептеріне шолулар мен сауалнамалар пайдаланылды. Зерттеу дизайны смарт қала бастамалары мен экономикалық даму арасындағы байланысты бағалау үшін сауалнама және салыстырмалы талдау әдістемесін пайдаланды. Зияткерлік бастамалардың салыстырмалы талдауы тәуелсіз айнымалы, «ақылды қала» жобалары мен тәуелді айнымалы, Экономикалық даму арасындағы байланысты көрсетті.
Урбанизация қалалар мен елді мекендердегі халық санының өсуін білдіреді. Өнеркәсіптік революциядан бері адамдар экспоненциалды қарқынмен урбанизациялануда. Күн сайын 100 мың жаңа тұрғын үйлер салынып жатыр. Апта сайын әлем бойынша қалаларға кемінде миллион жаңа адам көшіп келеді. 2050 жылға қарай Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) 6 миллиард адам қалаларда тұрады деп күтуде. Солтүстік Америка ең урбанизацияланған аймақтардың бірі болып саналады, өйткені халықтың 82% қалалық жерлерде тұрады.
Ауаның ластануы қала тұрғындарына әсер ететін негізгі экологиялық қауіп болып табылады. Қытай, Үндістан және Нигерия бірге бүкіл әлем бойынша қала өсімінің 40% құрайды деп күтілуде. Бұл экспоненциалды өсу қала ресурстарына стресс қосады; сонымен қатар, қалалар «дүние жүзінде өндірілетін энергияның 80%-ын тұтынады және жаһандық парниктік газдар шығарындыларының шамамен тең үлесін құрайды». Дүниежүзілік банктің 2016 жылғы жылдық есебінде электр станциялары мен автомобильдер ауаны ластайтын негізгі себептердің бірі болып табылады деген қорытындыға келді. Баяндамада сонымен қатар «ауаның ластануы тұрақты өркендеуге қауіп төндіреді» деген қорытындыға келді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) 2013 жылғы дүниежүзілік денсаулық сақтау есебіне сәйкес, қалалардағы және ауылдық жерлердегі ішкі және сыртқы ауаның ластануы «2012 жылы дүние жүзінде шамамен 6,5 миллион адамның өліміне себеп болды». Сондай-ақ баяндамада «2013 жылы шамамен 1,25 миллион адам жол-көлік жарақаттарынан қайтыс болды, 50 миллионға жуық адам жол-көлік соқтығыстары немесе апаттар салдарынан өлімге әкелмейтін жарақаттар алды» деген қорытындыға келді. Бір сөзбен айтқанда, қалалар көптеген қиындықтармен бетпе-бет келіп отыр. Жергілікті қалалар, штаттар және федералды үкіметтер өз азаматтарының тұрақты болашағын құру үшін осы қиындықтарды жеңілдету үшін инновациялық шешімдерді табу үшін бірлесіп жұмыс істеуі және шығармашылық болуы керек.
